Górska Odznaka Turystyczna (GOT)

Górska Odznaka Turystyczna Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego nie jest zwykłą odznaką sprawnościową, czy krajoznawczą, jakich wiele funkcjonuje czy to w samym PTTK, czy w innych organizacjach. Ta jej osobliwa szczególność wynika z wielu przyczyn, z których na pierwszym miejscu trzeba wymienić swoistość środowiska górskiego, tak odmiennego od tego, z czym spotykamy się na nizinach. „Góry są całe jakąś baśnią świata” – powiada poeta i bez wątpienia ma rację. Góry są baśniowe naturalnym pięknem ich przyrody ożywionej i nieożywionej, oraz pięknem kultury regionalnej, jaka się u ich stóp, a także w nich samych, rozwinęła. Ale jak każda baśń, także i one kryją w sobie nadto elementy grozy, z tym że jest ona wcale niebaśniowa, a całkiem realna, o czym dowodnie poświadczają kroniki TOPR i GOPR. Góry bowiem, nawet te najniższe, pogardliwie nieraz określane jako „kapuściane”, potrafią być niebywale groźne dla kogoś, kto ich nie zna, kto nie wie, jak się po nich poruszać, lub nie umie podjąć decyzji, czy można w nie wyjść, czy też raczej zatrzymać się na dłużej w schronisku. Jednym słowem, chcąc właściwie chodzić po górach, trzeba się tego po prostu nauczyć.

Temu celowi służy właśnie Górska Odznaka Turystyczna PTTK. Ma ona być i – jak pokazuje długoletnie doświadczenie – faktycznie jest instrumentem właściwie pojmowanej nauki gór, rozumianej zarówno w sensie krajoznawstwa, jak i praktyki górskiego wędrownictwa. Jej regulamin został tak skonstruowany, że stopniowo wprowadza zdobywcę odznaki w arkana sztuki wędrowania po górach, stopniowo poszerza jego znajomość górskiego świata o coraz to nowe, i różnego typu, grupy gór, ucząc go przy tym niezbędnego doświadczenia górskiego. Każdy kolejny stopień odznaki świadczy o osiągnięciu wyższego poziomu poznania gór i umiejętności bezpiecznego po nich wędrowania.

Odznaka ma bardzo długą, przeszło sześćdziesięcioletnią tradycję i jest jedną z najstarszych polskich odznak turystycznych (chronologicznie drugą po Górskiej Odznace Narciarskiej, przejętej po wojnie przez PTTK od Polskiego Związku Narciarskiego). Idea odznaki pojmowanej jako wyróżnik poziomu umiejętności turystycznych oraz znawstwa gór przez jej posiadacza, a równocześnie jako swoista materialna nagroda za trud górskiej wędrówki, torowała sobie drogę w Polskim Towarzystwie Tatrzańskim bardzo powoli. Wynikało to z ideologii Towarzystwa, u której podstaw leżała zasada bezinteresowności w uprawianiu turystyki górskiej. Głównym motywem podejmowania trudu górskich wędrówek były względy natury estetycznej, emocjonalnej i poznawczej. O żadnych innych, bardziej wymiernych, czy tym bardziej materialnych kategoriach nie było mowy. Tak ukształtowany etos turysty górskiego, oficjalnie głoszony przez PTT, obowiązywał przez długi czas – aż po lata międzywojenne.

Pod wpływem gwałtownego rozwoju różnego rodzaju dyscyplin sportowych i postępującego w polskim społeczeństwie wzrostu szeroko pojmowanej kultury fizycznej, który nastąpiło po I wojnie światowej, w ideologii górskiej, a zwłaszcza w taternictwie, począł zdobywać sobie miejsce kierunek sportowy, którego głosiciele upatrywali sens eksploracji górskiej we współzawodnictwie. Ponieważ taternictwo i turystyka górska od początku swego powstania ściśle się ze sobąłączyły, nadto zaś powiązane były ze sobą organizacyjnie, znajdując się w obrębie jednego stowarzyszenia (najpierw w TT, potem w PTT), musiało w końcu dojść do przeniknięcia owych sportowych elementów także w sferę ideologii turystyki górskiej. Niebagatelną rolę w owej transformacji ideologicznej odegrała też władza państwowa, która – w celu aktywizacji sportowej polskiego społeczeństwa – w 1930 r. powołała do życia tzw. Państwową Odznakę Sportową (POS). Odpowiedni resort zwrócił się nawet do PTT z sugestią włączenia się Towarzystwa w system funkcjonowania POS, ale Towarzystwo początkowo odmówiło, motywując to sprzecznością „z zasadami ideologicznymi turystyki górskiej”. Idea odznaki jednak, zwłaszcza kiedy w 1932 r. Polski Związek Narciarski ustanowił swoją Górską Odznakę PZN, będącą pierwszą polską odznaką turystyczną, a więc taką, która potwierdzała stopień kwalifikacji turystycznych jej zdobywcy, poczęła zyskiwać pośród członków PTT coraz przychylniejszy grunt. Znalazło to odbicie w przystąpieniu Towarzystwa do akcji POS w 1934 r., powołaniu do życia przez Oddział PTT „Beskid Śląski” w Cieszynie, jeszcze w sezonie letnim tegoż roku, własnej odznaki turystycznej, a także w projekcie Odznaki Huculszczyzny PPT, z którym wystąpił z początkiem 1935 r. Oddział PTT w Stanisławowie. Pod wpływem tych działań wnet pojawiła się myśl, aby akcję odznaki rozszerzyć na całe Towarzystwo. Powołano specjalną komisję, która przygotowała konkretny projekt regulaminu, ustalający m.in. nazwę odnaki jako Odznaka Górska PTT. Owa działalność Towarzystwa nad powołaniem do życia nowej odznaki turystycznej wzbudziła sprzeciwy ze strony PZN, organizacji konkurującej z PTT o prymat w górach, której władze, nie bez podstaw zresztą, zarzuciły PTT powielanie wzorów i stwarzanie konkurencji dla Odznaki Górskiej PZN. Związek uważał, iż nazwa Odznaka Górska jest – w opinii społecznej – ściśle związana z instytucją Odznaki Górskiej PZN, nadto wskazywał, że użycie dla odznaki PTT zarówno sformułowania Odznaka Górska, jak i terminu przodownik (występującego w Odznace Górskiej PZN) wywoła wśród turystów zamęt i nieporozumienia. Sporne problemy rozstrzygnięto w końcu w ten sposób, iż dla nowej odznaki przyjęto nazwę Górska Odznaka Turystyczna PTT, zaproponowaną przez Stanisława Osieckiego, ówczesnego prezesa Towarzystwa, oraz zgodzono się na określenie przewodnik do GOT w miejsce przodownika.

W dniu 23 czerwca 1935 r. Walny Zjazd Delegatów PTT obradujący w Stanisławowie formalnie powołał do życia Górską Odznakę PTT. Szybko też wydano drukiem pierwszy Regulamin Górskiej Odznaki Turystycznej PTT wraz ze spisem punktowanych wycieczek oraz spisem przewodników do GOT, by akcja odznaki rozpoczęła się jeszcze w bieżącym sezonie turystycznym. Jesienią tegoż roku spośród kilku propozycji na projekt odznaki wybrano projekt nadesłany przez Stefana Osieckiego, wybitnego ówczesnego taternika i andynistę, z zawodu architekta.

Początkowo akcja GOT nie rozwijała się najlepiej. W sezonie 1935 zdobyto raptem 55 odznak, w następnych zaś latach niewiele więcej (1936 – 133 odznaki, 1937 – 165, 1938 – 105). Wzrost ilości zdobywanych odznak nastąpił dopiero po wojnie. Wprawdzie w roku 1948, kiedy akcję GOT wznowiono, zdobyto tylko 52 odznaki, ale już w roku następnym zdobyto ich 857, w roku zaś 1950 osiągnięto liczbę aż 4984 odznak. Były to ostatnie odznaki zdobyte w ramach działalności PTT, z końcem bowiem owego roku doszło do połączenia dwóch największych organizacji turystycznych w Polsce: Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oraz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, i powstania Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, które stało się spadkobiercą ideologii obu wspomnianych Towarzystw.

W nowym Towarzystwie sprawy gór i turystyki górskiej, w tym także Górskiej Odznaki Turystycznej, znalazły się w gestii Komisji Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK. Akcja GOT PTTK doznała tam, a także na niższych szczeblach organizacyjnych nowego Towarzystwa tak gorącego poparcia, że niebawem nastąpił jej niebywały rozkwit. Kiedy w PTTK pojawiły się również inne odznaki turystyczne, mające na celu popularyzację także innych dyscyplin turystycznych, GOT stała się pośród nich najbardziej popularna i ten stan rzeczy utrzymuje się aż po chwilę obecną.

Od chwili swoich narodzin GOT dzieliła się na dwa rodzaje: małą i dużą, przy czym w odznace małej funkcjonowały trzy stopnie: brązowy, srebrny i złoty, w dużej zaś tylko dwa: srebrny i złoty.

W miarę rozwoju akcji GOT i zdobywania przez odznakę popularności pojawiały się nowe kategorie GOT. W 1962 r. dla zachęcenia utrzymywania kontaktu z odznaką przez zaawansowanych zdobywców GOT wprowadzono do regulaminu odznaki możliwość uzyskiwania wyróżnienia „Za wytrwałość”, przyznawanego za spełnienie określonej krotności wymogów na dowolny stopień odznaki. W 1975 r. KTG ZG dokonała kolejnej modyfikacji regulaminu odznaki. Generalne zmiany dotyczyły ilości jej rodzajów i stopni. Nowy regulamin, obowiązujący od 1977 r., wprowadził popularną GOT jako pierwszy rodzaj w kolejności zdobywania oraz uzupełnił GOT dużą o stopień brązowy. Wprowadzone zmiany jeszcze bardziej umocniły pozycję GOT pośród innych odznak PTTK.

Rozwój odznaki najlepiej ilustruje statystyka, ukazująca ilość zdobytych odznak na koniec poszczególnych, powojennych dekad:

Rok	1950	1960	1970	1980	1990	2000
Ilość odznak zdobyta w danym roku	4.984	12.910	27.008	49.081	27.739	15.614
Ilość odznak zdobyta od początku akcji GOT	6.362	?	366.179	767.248	1.243.719	1.416.000

W roku 1986, pięćdziesiątym drugim istnienia odznaki, zdobyta została milionowa GOT. Jej zdobywcą został Andrzej Mazur z Żor koło Rybnika, przodownik GOT.

Trasy punktowane do GOT PTTK w Karkonoszach


Mapa tras punktowanych do GOT PTTK w rejonie Karkonoszy

Trasa	Grupa	Punktów GOT	Punktów GOT (powrót)
Borowice – Złoty Widok 610 m	S.03	3	3
Borowice – Wodospad Podgórnej 547 m	S.03	3	4
Borowice – Polana 1067 m	S.03	9	5
Borowice – Karpacz Górny (Wang) 880 m	S.03	5	3
Borowice – Przełączka 720 m	S.03	4	4
Borowice – Kaplica Św. Anny 668 m	S.03	4	4

Weryfikacji książeczek GOT dokonują oddziały PTTK, między innymi:
58-500 Jelenia Góra, ul. 1 Maja 88
50-106 Wrocław, ul. Rynek Ratusz 11/12, weryfikacje w czwartki, w godz. 15-17

Wykaz punktów wyjściowych, pośrednich i końcowych dla wycieczek wielodniowych na duże stopnie GOT:
Sudety, grupy S.01-S.10, S.19
Punkty wyjściowe: Witka, Lubań, Leśna, Bolesławiec, Lwówek ŚL, Świeradów Zdrój.
Punkty pośrednie: Grodziszcze, zamek Grył, zamek Czocha, Grodziec, Ostrzyca, Rosocha, Jezioro Modre (schr. „Perła Zachodu”), zamek Chojnik, Śnieżka, Przełęcz Okraj, Okole, Różanka, Skalnik, Zadzierna, Lesista Wielka, Przełęcz Trzech Dolin (schr. „Andrzejówka”), Trójgarb, zamek Książ, Góra Św. Jerzego.
Punkty końcowe: Strzegom, Świdnica, Zagórze Śl., Jedlina Zdrój, Głuszyca, Tłumaczów.
Sudety, grupy S.11-S.21, bez S.19
Punkty wyjściowe: Sobótka, Strzegom, Świdnica, Zagórze ŚI. Jedlina Zdrój, Głuszyca, Tłumaczów.
Punkty pośrednie: Ślęża, Włodarz, Przełęcz Jugowska, Wilczak, Ptasznik, Góra Św. Anny, Sowie Skały, Błędne Skały, Grodziec, Zieleniec, Łomnicka Równia, Jagodna, Hala pod Śnieżnikiem, Czarna Góra, Przełęcz Płoszczyna, Czernica, Borówkowa, Biskupia Kopa, Wzgórze Klasztorne, Kozie Chrzepty, Gromnik, Uroczysko pod Czechami.
Punkty końcowe: Międzylesie, Lądek Zdrój, Złoty Stok, Strzelin, Nysa, Głuchołazy, Prudnik.

Spis pogranicznych, sudeckich grup górskich, w których można zdobywać GOT: Luźicke hory, Kozakovsky hrbet, Jizerske hory, Krkonośe, Krkonośske podhui, Sudetske mezihori, Orlicke hory, Orlicke podhuri, Trebovske mezihori, Zabrezska vrchovina, Kralicky Sneźnik, Rychlebske hory, Hruby Jesenik, Podhuri Hrubeho Jeseniku, Nizky Jesenik, Oderske vrchy.

Książeczka GOT kosztuje 2,50 zł. Odznaki GOT kosztują: popularna 5 zł, małe i duże po 3,50 zł, „Za wytrwałość” i miniaturka „Za wytrwałość” po 25 zł, Przodownik GOT duża blacha – 15 zł, miniaturka przodownicka – 9,50 zł.

Niestety dzieci poniżej 8 roku życia nie mogą zdobywać odznak GOT. Książeczka może zostać zweryfikowana, ale odznaki przyznaje się osobom powyżej ósmego roku życia.

Inne odznaki PTTK
W górach można zdobywać także punkty do Odznaki Turystyki Pieszej (OTP) oraz do odznaki Siedmiomilowe Buty, która jest przeznaczona dla dzieci do lat 8. Do tych odznak zalicza się wycieczki piesze (1 km = 1 pkt.) odbywane na terenach nizinnych i wymienionych terenach wyżynnych kraju: Góry Świętokrzyskie, Masyw Ślęży, Pogórze Karpackie i Sudeckie, Góry Stołowe, Opawskie i Kaczawskie oraz na terenach kotlin: Jeleniogórskiej, Kłodzkiej, Żywieckiej, Nowotarskiej i Sądeckiej. Odznaka Siedmiomilowe Buty jest ustanowiona w dwóch stopniach, które należy zdobywać kolejno i tylko jeden stopień w roku kalendarzowym:
I stopień (Srebrne Buty) – za przejście 30 km, z tym że dzienna wędrówka nie może przekraczać 8 km,
II stopień (Złote Buty) – dla posiadaczy odznaki I stopnia za przejście 50 km, z tym że dzienna wędrówka nie może przekraczać 12 km.

Regulamin Górskiej Odznaki Turystycznej PTTK

§ 1
Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, spadkobierca i kontynuator Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, ustala niniejszym regulaminem zasady zdobywania ustanowionej w 1935 roku Górskiej Odznaki Turystycznej, zwanej dalej GOT PTTK.

§ 2
Nadzór nad instytucją GOT PTTK sprawuje Komisja Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK.

§ 3
GOT PTTK zdobywa się przez odbycie pieszych wędrówek w górach Polski oraz przygranicznych pasmach górskich Karpat i Sudetów, przy zachowaniu zasad bezpiecznego i racjonalnego uprawiania turystyki górskiej, przestrzegając przepisy dotyczące poruszania się na obszarach chronionych i w strefie nadgranicznej.

§ 4
1. Ustanawia się cztery kategorie GOT PTTK: popularną, małą, dużą i „Za wytrwałość”.
2. Odznaki: popularna i „Za wytrwałość” są jednostopniowe.
3. Odznaki małe i duże mają po trzy stopnie: brązowy, srebrny i złoty.

§ 5
Ustala się następujące zasady zdobywania GOT PTTK:
1. GOT PTTK zdobywa się w kolejności: popularna, mała brązowa, mała srebrna, mała złota, duża brązowa, duża srebrna, duża złota.
2. Odznakę „Za wytrwałość” może zdobywać posiadacz odznaki małej złotej lub dużej złotej.
3. W jednym roku kalendarzowym można zdobyć tylko jeden stopień GOT PTTK, z wyjątkiem stopnia popularnego i małego brązowego, które mogą być zdobyte w tym samym roku, jeśli zdobywający ukończył 10 lat.
4. Kolejne wyższe kategorie i stopnie GOT PTTK nie muszą być zdobywane w bezpośrednio po sobie następujących latach i można je zdobywać również ratalnie. Ilość lat nie jest ograniczona. Książeczkę GOT PTTK należy przedłożyć do weryfikacji po spełnieniu wymogów na dany stopień odznaki.

§ 6
GOT PTTK popularną i małą zdobywa się według zasad:
1. Zalicza się 1 punkt za każdy przebyty kilometr oraz 1 punkt za każde 100 m sumy podejść. Jeżeli wycieczka jest ujęta w Trasach punktowanych do GOT PTTK, stanowiących załącznik do niniejszego regulaminu, to należy stosować punktację przewidzianą w Trasach.
2. Ustala się następującą liczbę punktów dla poszczególnych kategorii wiekowych:

Stopień GOT PTTK	Kategoria wieku I	Kategoria wieku II	Kategoria wieku III	Kategoria wieku IV
	8-10 lat	11-15 lat	16-50 lat	powyżej 50 lat i osoby niepełnosprawne
popularna	40	50	60	50
mała brązowa	80	100	120	100
mała srebrna	-	300	360	300
mała złota	-	600	720	600

3. Nie zalicza się punktów uzyskanych na wycieczce odbytej tą samą trasą i w tym samym kierunku w toku zdobywania jednego stopnia odznaki.
4. Nadwyżkę punktów zdobytych w danym roku zalicza się na poczet normy potrzebnej do zdobycia następnego stopnia odznaki, jednak nie więcej niż 50% tej normy.

§ 7
Poszczególne stopnie GOT PTTK w kategorii dużej zdobywa się przez odbycie dwóch wycieczek wielodniowych według poniższych zasad:
1. Trasa powinna prowadzić przez co najmniej 7 punktów pośrednich, dowolnie wybranych z wykazu znajdującego się w II części Tras punktowanych do GOT PTTK.
2. Punkty pośrednie mogą być wykorzystane tylko raz przy zdobywania wszystkich trzech stopni odznaki w kategorii dużej.

§ 8
GOT PTTK w kategorii „Za wytrwałość” zdobywa się według następujących zasad:
1. Posiadacz dużej złotej odznaki musi spełnić siedmiokrotne, a posiadacz małej złotej dziesięciokrotne wymogi dla przyznania któregokolwiek stopnia małej lub dużej GOT PTTK.
2. Spełnienie tych wymogów musi być stwierdzone przez Centralny Referat Weryfikacyjny GOT PTTK w trybie odrębnej weryfikacji każdej odznaki, przy czym w ciągu jednego roku można spełnić tylko jedną normę.
3. GOT PTTK „Za wytrwałość” może być zdobywana tylko jednokrotnie podczas każdego cyklu zdobywania odznaki.

§ 9
1. Do potwierdzania i weryfikacji książeczek GOT PTTK uprawnieni są – w zakresie posiadanych uprawnień – wyłącznie przodownicy turystyki górskiej PTTK mianowani przez Komisję Turystyki Górskiej ZG PTTK według odrębnego regulaminu.
2. Uprawnienia przodownika turystyki górskiej nadaje się na następujące grupy górskie: Tatry i Podtatrze, Beskidy Zachodnie, Beskidy Wschodnie, Sudety, Góry Świętokrzyskie.
3. Do potwierdzania punktów zdobytych w przygranicznych pasmach górskich, o których mowa w § 3 niniejszego regulaminu, uprawnieni są przodownicy turystyki górskiej posiadający uprawnienia na odpowiednie grupy górskie po stronie polskiej.
4. O uprawnienia przodownika turystyki górskiej może się ubiegać posiadacz co najmniej małej złotej GOT PTTK.

§ 10
1. Przyznanie GOT PTTK odbywa się na podstawie wypełnionej i potwierdzonej przez przodownika turystyki górskiej PTTK książeczki GOT PTTK.
2. Wzór książeczki określa Komisja Turystyki Górskiej ZG PTTK. Prawa wydawnicze książeczki i regulaminu GOT zastrzeżone są dla Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK.

§ 11
Książeczkę GOT PTTK należy wypełniać zgodnie z następującymi zasadami:
1. W trakcie wycieczki należy zbierać w książeczce potwierdzenia przejścia, pieczątką dowolnej instytucji zawierającą nazwę miejscowości lub podpisem przodownika turystyki górskiej PTTK albo przewodnika górskiego uczestniczącego w wycieczce. Potwierdzenie pieczątką nie jest konieczne, jeśli przodownik lub przewodnik uczestniczy w wycieczce. Przodownicy turystyki górskiej PTTK są zwolnieni z obowiązku uzyskiwania potwierdzeń.
2. Wycieczki należy wpisać zgodnie z § 6 niniejszego regulaminu i przedłożyć przodownikowi turystyki górskiej PTTK do potwierdzenia. Przebieg wycieczki nie ujętej w Trasach punktowanych do GOT PTTK należy wpisać podając dokładnie trasę, odległość w km i sumę podejść w pełnych setkach metrów. Przy ubieganiu się o dużą GOT PTTK trasę wycieczki należy wpisać podkreślając punkty pośrednie.
3. Wycieczki, odbywane w przygranicznych pasmach górskich, o których mowa w § 3, należy punktować według zasad określonych w § 6 ust. 1 niniejszego regulaminu.
4. Przodownik sprawdza odbycie wycieczki i właściwe jej wpisanie do książeczki oraz potwierdza to swoim podpisem, z podaniem imienia i nazwiska oraz numeru legitymacji przodownika.
5. Przodownik jest uprawniony do potwierdzania odbycia wycieczek:
– w zakresie posiadanych uprawnień na poszczególne grupy górskie, nawet jeśli nie był obecny na wycieczce;
– poza zakresem swych uprawnień, jeśli sam brał udział w wycieczce.

§ 12
Ubiegający się o GOT PTTK popularną i małą przedstawiają książeczkę do weryfikacji dowolnemu terenowemu referatowi weryfikacyjnemu odznaki (TRW GOT PTTK), zaś ubiegający się o GOT dużą i „Za wytrwałość” – Centralnemu Referatowi Weryfikacyjnemu GOT (CRW GOT PTTK) w Krakowie. Do książeczki należy załączyć potwierdzenie zweryfikowania ostatniego stopnia odznaki. Książeczka winna być złożona do weryfikacji najdalej do 31 stycznia następnego roku po roku, w którym uzyskało się normę na dany stopień odznaki. Referaty weryfikacyjne pobierają opłatę za weryfikację w ustalonej przez KTG ZG PTTK wysokości.

§ 13
1. Zweryfikowana książeczka GOT PTTK jest zarazem legitymacją posiadanego stopnia odznaki i uprawnia do jej nabycia i noszenia.
2. Odznaki nabywa się w placówkach PTTK za okazaniem zweryfikowanej książeczki GOT PTTK, natomiast odznakę „Za wytrwałość” w miejscu wskazanym przez Komisję Turystyki Górskiej ZG PTTK. Wykupienie odznaki placówka PTTK potwierdza pieczęcią w książeczce.

§ 14
Wątpliwości mogące wyniknąć z interpretacji niniejszego regulaminu rozstrzyga Komisja Turystyki Górskiej ZG PTTK.

§ 15
Regulamin niniejszy, uchwalony na posiedzeniu Komisji Turystyki Górskiej ZG PTTK w dniu 9 stycznia 1999 r. obowiązuje od dnia 1 lutego 1999 r., wraz z poprawkami uchwalonymi na posiedzeniu w dniu 9 października 1999 r.